BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI OYUN TERAPİSİ

BDOT’NİN KÖKENLERİ

Knell (1998) çocuklarla birlikte çalışmak için oyundan yararlanarak Beck (1976), Ellis (1971), Bandura (1977) ve diğer kuramcıların yaklaşımlarını daha da geliştirdi. Knell çocuklara oyun oynamanın, sorunlarını çözmenin ve ilişki kurmanın yeni bir yolunu öğretmek için yönlendirici ve amaca yönelik olan yapısal yaklaşımdan faydalandı. BDOT uygulaması “davranışsal yetkinlikleri artırmak” (s. 30) için geliştirilen kişiye özel bir müdahelenin değerlendirilmesini ve tanıtılmasını içerir. Terapist çocuğun yaşamından alınan sahneler yaratır ve çocuğun davranışını değiştirmesine yardım etmek için modeller, rol-üstlenme oyunları, duyarsızlaştırma ve diğer teknikleri kullanır (Knell, 1998a).

BDOT TANIMI

BDOT, bilhassa küçük çocuklara yönelik (2 ½ – 8 yaş) tasarlanan gelişimsel bakımdan uygun bir terapötik müdaheledir. Bu müdaheleyle çocuk değişim sürecinde ve sorunların üstesinden gelme konusunda aktif bir rol üstlenir.

BDOT duygusal gelişim ve psikopatolojinin bilişsel ve davranışçı kuramlarına dayanır.

Özellikle, Aaron Beck (1964, 1976) tarafından kavramsallaştırılan Bilişsel Terapi’den (BT) yararlanır.

Bilişsel Terapi (BT) ve çocuk gelişimi

BT, bireylerin işlevsiz düşüncelerini ve davranışlarını değiştirmelerine yardım etmek için yapılandırılmış ve yönlendirilmiş bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım duygusal bozuklukların bilişsel modeline dayandığı için uyumsuz davranış irrasyonel düşünme ifadesi sayılır. BT bilhassa akıldışı, uyumsuz ve mantıksız düşüncenin değiştirilmesine odaklanır.

Yetişkinler için geliştirilen bu model çocuklara da uygulanabilir fakat küçük çocuklar BT’den yararlanacak kadar bilişsel beceriye ve esnekliğe sahip değildir. BT mantıksal ve rasyonel bir sırayı takip etme becerisi ile rasyonel ve irrasyonel / mantıklı ve mantıksız düşünmeyi ayırma becerisi – henüz gelişmeyen beceriler – gerektirir.

Çocuk gelişiminin işlemsellik öncesi evresinde, düşünme benmerkezci, somut ve doğası gereği irrasyoneldir; bilişsel immatürite ve dürtüsellik nedeniyle düşünmeden önce eylem gelebilir.

Bu özellikler BT kullanımını sorunlu kılmaktadır, bu yüzden gelişimlerine yönelik daha yeterli bir yaklaşım temin etmek için onu çocuklar ve ergenlerle pratik yaparken uyarlamak gerekir.

Knell ve meslektaşları bilişsel davranışçı terapinin oyun aracılığıyla çocuklara aktarılabildiğini kanıtlamışlardır (Knell, 1993a, 1994, 1997, 1998, 1999; Knell & Moore, 1990; Knell & Ruma, 1996, 2003; Knell & Dasari, 2006).

BT’yi çocuklarda kullanım için uyarlamak

BT’nin daha küçük yaştaki popülasyonlara yönelik uyarlamaları onun kuramsal dayanaklarını değil, metodolojilerinin değiştirilmesini içerir. BDOT’nin gelişimindeki en büyük zorluklardan biri, sofistike bir dile dayanmadan BT’yi çocuk gelişimine uyarlamanın bir yolunu bulmak olmuştur

Knell’e (1993a, 1993b, 1994, 1997, 1998) göre, BT erişilebilir bir şekilde sunulduğu takdirde çocuklara dönük uygulanabilir. Sorun çözme ya da çocuğun sorununa benzer bir soruna yönelik olası çözümler bulma becerisi ifade edilerek çocukların bilişsel stratejilerini modellemek için kuklalar, dolgu oyuncaklar ve diğer oyuncaklar kullanılabilir.

Knell (1993a, 1993b, 1994, 1997, 1998, 1999, 2000; Knell & Moore, 1990; Knell & Ruma, 1996, 2003; Knell & Beck, 2000, Knell & Dasari, 2006) tarafından kavramsallaştırıldığı haliyle, BDOT 2½ ila 8 yaş arasındaki çocuklarla kullanım için geliştirildi ve bilişsel, davranışçı ve geleneksel olarak terapilere dayanmaktadır. BDOT gelişim sorunlarına karşı duyarlıdır ve müdahelelerin etkinliğinin ampirik geçerliliğini vurgular.

Çocuğun gelişim seviyesi

Bir müdahelenin uygun olabilmesi için karmaşıklığının çocuğun gelişim evresini dikkate alması gerekir. BDOT terapisti:

Zayıflıklara odaklanmak yerine çocuğun gücüne ve becerilerine odaklanmalı;
Karmaşık ve sözel beceriler yerine oyun içeren deneyimsel müdahelelere odaklanmalı;
Tanımlanan deneyimlere ve duygulara yönelik dili teşvik etmeli ve kolaylaştırmalıdır.

Çocuğun söz dağarcığı genellikle hala son derece sınırlıdır. Küçük çocuklar genellikle davranışları duygularıyla bağdaştırmayı öğrenme fırsatından yararlanırlar ve duyguları dile dayalı daha uyumlayıcı biçimlerde ifade ederler.

Örneğin, çocuğa saldırgan davranışla öfkesini ve sinirini ifade etmek yerine öfkeli olduğunu nasıl anlayacağı ve bu duyguyu davranış yerine sözcüklerle nasıl ifade etmesi gerektiği öğretilebilir. Çocuk bunu yaparak kontrol ve kendine hakim olma hissinin yanı sıra çevresindeki yetişkinlerden daha olumlu bir geribildirim de alabilir

Çocuklar için oyun doğal ve gelişimsel olarak uygun bir iletişim aracıdır. Bu yüzden, çocuklar sözcükler yerine oyuncakları, iletişim/dil yerine ise oyunu kullanabilirler.

TEDAVİ TANIMI: BDOT EVRELERİ

BDOT başlangıç/yönelim, değerlendirme, orta ve son aşama olmak üzere birçok evreye ayrılır.

Başlangıç/yönelim
İlk görüşme esnasında, terapist ebeveynlerin çocuğu ilk seansa nasıl en iyi şekilde hazırlamaları gerektiğini ve çocuk için gelişimsel olarak en uygun açıklamanın ne olabileceğini anlamalarına yardım etmelidir. Bu yüzden, “A Child’s First Book About Play Therapy” (“Bir Çocuğun Oyun Terapisi Hakkında İlk Kitabı”) (Nemiroff & Annunziato, 1990) gibi kitaplar önerilebilir.
Değerlendirme
Değerlendirmenin amacı, hedefler ile bir tedavi planı belirlemektir. Ebeveyn görüşmesine ek olarak tanıdık bir oyunun gözetlenmesi ile çocuğun spontane oyununun gözetlenmesini sağlamak önemlidir. Kısacası, değerlendirme ebeveyn rapor envanterleri (örn., Çocuk Davranış Listesi, Achenbach, 1991), tanıdık ve çocuk oyun değerlendirmesi, Kukla Cümle Tamamlama görevi (Knell, 1992; Knell, 1993a; Knell & Beck, 2000) ya da terapist tarafından oluşturulan ölçümler içerir.
Orta
Terapist bir tedavi planı geliştirir ve terapi çocuğun öz-denetimini, başarı duygusunu artırmaya ve güçlendirmeye ve belli durumlarla baş edebilmek için daha uyumlayıcı tepkiler öğrenmesine odaklanır. Terapist, mevcut soruna bağlı olarak, çocuğun en çok tepki verdiği belli oyun tekniklerini kullanarak en uygun bilişsel ve davranışsal müdaheleleri seçer. Müdaheleler dikkatli bir şekilde, müdaheleyle ve çocuğun özgül sorunları/kaygılarıyla mümkün olduğu kadar çok belirlilikle değerlendirilmelidir..
Son
Bu evre boyunca, çocuk ile aile terapinin bitişine hazırlanır. Tedavi sona yaklaşırken, çocuk bu sonun gerçekliğiyle başa çıkar ve onunla bağlantılı duygularla yüzleşir.

BDOT içerisindeki bu aşamaların daha kapsamlı tanımı için, bkz. Knell (1999).

YAPILANDIRILMIŞ OYUN İLE YAPILANDIRILMAMIŞ OYUN ARASINDAKİ DENGE

BDOT’de, yapılandırılmış ve hedefe yönelik etkinlikler ile çocuğun kendiliğindenliğinin ortaya çıktığı yapılandırılmamış etkinlikler arasındaki denge esastır. Yapılandırılmamış ve spontane bilgi terapistin güvenli bir bağlamda olduğunu hisseden çocuğun dile getirme fırsatına sahip olduğu pekçok klinik bilgi edinmesine yardımcı olduğu için önemlidir.

Çocuk ihtiyaçlarını oyun aracılığıyla ifade eder, terapist bu ihtiyaçları farkederek müdahele etmeden ve yorumlamadan, bu değerli iletişim anını kabullenerek ve farkederek çocuğa dışavurumcu alanın hepsini verir. Bu alan sayesinde, yapılandırılmış terapi daha uyumlayıcı davranışlar ve stratejiler öğrenmeyi içeren bir müdahele planlayabilir.

BDOT: GELENEKSEL OYUN TERAPİLERİYLE BENZERLİKLER/FARKLILIKLAR

Tarihsel olarak, oyun terapisi ya psikodinamik ya da Çocuk-Merkezli Oyun Terapisi (Axline, 1947) gibi müşteri-merkezli teorilere dayandırılmıştır. BDOT oyun terapilerinin bu daha geleneksel biçimlerinden farklı olmakla birlikte, pozitif bir terapötik ilişkiye dayanması, terapist ile çocuk arasındaki iletişim aracı olarak bir oyundan yararlanması ve güvenli bir yer olarak terapiyi kullanması açısından benzerliklere de sahiptir.

Pek çok önemli farklılık alanı şunlardır: talimatlar ve hedefler konusunda BDOT’ye odaklanma, oyun materyalleri ve etkinlik tercihi, eğitici olarak oyun ve çocuğun davranışı ile düşünceleri arasında bağlantı kurmanın önemi.

Yönlendirmesiz oyun terapisindeki terapist daha tarafsız bir gözlemciyken, BDOT terapisti hedef koymak için çocukla ve aileyle birlikte çalışır ve çocuğun zamanla aralıksız izlenen başarılarına yönelik çalışmasına yardım eder.

BDOT terapisti temalar öğretebilir, çocukla birlikte oyun materyalleri ve etkinlikler seçebilir ve tedaviye psikoeğitsel bir öğe katar. Bu mevcut uyumsuz biçimlere olumlu baş etme becerileri ve alternatifler verilmesine yardım eder. Son olarak, BDOT çocuğun çatışmalarını ve sorunlarını sözlü ifade ederek çocuğun sözcükler ile davranış arasında bağlantı kurmasına yardımcı olur (Bkz. Knell, 1993a, daha fazla ayrıntı için).

BDOT’NİN ETKİNLİĞİ

Bu altı özgül özellikle ifade edilebilir:

1. Oyun aracılığıyla terapideki bir çocuk içerir. In questo modo il bambino è un partecipante attivo e i problemi della resistenza e della mancanza di compliance possono essere affrontati più facilmente. Inoltre, il terapeuta può affrontare le problematiche del bambino in modo diretto, anziché attraverso un genitore o un adulto significativo.

2. Çocuğun düşüncelerine, duygularına, fantezilerine ve çevresine odaklanır.

3. Çocuğun durumlarla ve duygularla baş etmesine yardım edebilecek Uyumlu düşünceler ve davranışların gelişimi için bir strateji ya da stratejiler önerir. Hatta, terapinin olumlu sonlanması çocuğun uyumsuz modaliteleri ikame edebilmesini ve olaylarla daha uyumsal yaklaşımlarla başa çıkmasını sağlar.

4. Açık uçlu yerine yapılandırılmış, yönlendirici ve amaca yönelik bir terapidir. Terapist hedef koymak için çocukla ve aileyle birlikte çalışır ve belirlenen hedeflere ulaşmalarına yardım eder.

5. Ampirik olarak kanıtlanmış tekniklerin kullanımını vurgular: En önemli ve en çok kullanılan tekniklerden biri modellemedir (örneğin, terapist tarafından kukla ve oyuncak bebek kullanılarak uygulanır). Aslında, bu bilhassa okul öncesi yaştaki çocuklara hitap ederken somut ve sözel olmayan gösterge ihiyacına karşılık verir.

6. BDOT tedavinin ampirik kontrolünü sağlar.

Son olarak, BDOT müdaheleleri bilişsel-davranışçı terapi (BDT) müdahelelerin parçası olan çocuğun gelişme yaşına uyarlanır.

Bu yüzden, Bilişsel Davranışçı Oyun Terapisi’nde (BDOT), oyun dolaylı ve ilgi çekici bir şekilde 3 ila 8 yaşındaki çocuklara yönelik olarak kanıta dayalı teknikleri aktarma ve öğretme aracı olarak kullanılır.

Kaynakça

Achenbach (1991). Manual for the Child Behavior Checklist/4-18 and 1991 profile. Burlington, VT: University of Vermont, Department of Psychiatry.

Axline, V. (1947). Play therapy. New York: Ballantine Books.

Bandura A. (1977). Social Learning Theory, Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ.

Beck A. (1964). Thinking and depression: 2. Theory and therapy. In Archives of General Psychiatry, 10.

Beck A. (1976). Cognitive therapy and emotional disorders, New York: Meridian. T.

Ellis (1971). An experiment in emotional education. Educational Technology, Reprinted: New York, Institute for Rational-Emotive Therapy.

Knell, S. M. (1993a). To show and not tell: Cognitive-Behavioral Play Therapy in the treatment of Elective Mutism. In T.Kottman & C.Schaefer (Eds.) Play Therapy in Action: A casebook for practitioners. (pp. 169-208). New Jersey: Jason Aronson.

Knell, S. M. (1993b). Cognitive-behavioral play therapy. Northvale, NH: Jason Aronson.

Knell, S. M. (1994). Cognitive-Behavioral Play Therapy. Directions in child and Adolescents Therapy. (pp.1-13). New York: The Hatherleigh Company, Ltd (Reprinted in The Hatherleigh Guide to Child and Adolescent Therapy).

Knell, S.M. (1997). Cognitive-Behavioral Play Therapy. In K. O’Connor & L. Mages (Eds.). Play Therapy Theory and Practice: A comparative presentation(pp.79-99). New York: John Wiley and Sons.

Knell, S. M. (1998a). Cognitive-behavioral play therapy. Journal of Clinical Child Psychology, 27, 28-33.

Knell S. (1998b) Il gioco in psicoterapia : nuove applicazioni cliniche, Edizione italiana a cura di Francesca Pergolizzi McGraw-Hill Companies

Knell, S.M. (1999). Cognitive-Behavioral Play therapy. In S.W. Russ & T. Ollendick (Eds.) Handbook of psychotherapies with children and families (pp.385-404) NY: Plenum

Knell S.M. (2000). Cognitive-Behavioral Play Therapy with children with fears and phobias. In H.G. Kaduson & C.E.Schaefer (Ed.). Short term therapies with children(pp.3-27). NY:Guilford.

Knell, S.M. (2018). Puppet Sentence Completion Task. In A.A. Drewes & C.E. Schaefer (Eds.). Puppets in Play Therapy: A Practical Guidebook. (pp. 59-73). Routledge Press.

Knell, S.M. & Moore, D. J. (1990). Cognitive-behavioral play therapy in the treatment of encopresis. Journal of Clinical Child Psychology, 19(1), 55-60.

Knell, S.M. & Ruma, C. D. (1996). Play therapy with a sexually abused child. In M. Reinecke, F.M. Dattilio, & A. Freeman (Eds.). Cognitive therapy with children and adolescents: a casebook for clinical practice (pp.367-393). NY: Guilford.

Knell, S.M. & Ruma, C.D. (2003). Play Therapy with a sexually abused child. In M.A. Reinecke, F.M. Dattilio & A.Freeman (Eds.). Cognitive Therapy with children and Adolescents: a casebook for cli ical practice. (2nd ed.) (pp. 338-368). NY:Guilford.

Knell, S.M.& Beck, K.W. (2000). Puppet Sentence completion Task. In K Gitlin-Weiner, A. Sandgrund, & C.E. Schaefer. (Eds.) Play Diagnosis and Assessment, 2^nded. (pp. 704-721). NY: Wiley.

Knell, S.M. & Dasari M. (2006). Cognitive-Behavioral Play Therapy for Children with Anxiety and Phobias. In H.G. Kaduson & C.E. Schaefer (Ed.). Short term therapies with children (2nd ed.) (pp.22-50). NY:Guilford.